Trong những năm gần đây, Việt Nam đã chứng kiến sự phát triển nhanh chóng của thị trường tài sản số, với nhiều người trẻ coi tiền mã hóa như một kênh đầu tư mới. Tuy nhiên, sự thiếu vắng khung pháp lý đã dẫn đến nhiều rủi ro và thách thức cho các nhà đầu tư. Gần đây, Chính phủ Việt Nam đã có những động thái quan trọng để định hình khung pháp lý cho tài sản số, nhằm chấn chỉnh thị trường và bảo vệ người chơi.
Trong giai đoạn 2020-2022, làn sóng đầu tư tài sản số đã lan rộng tại Việt Nam, với nhiều người tham gia thị trường này. Tuy nhiên, sau những lần tăng trưởng chóng mặt là chuỗi thua lỗ, sàn sập, coin rác biến mất, và sự bối rối trong một thị trường thiếu vắng khung pháp lý. Điều này đã đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc xây dựng một khung pháp lý rõ ràng và minh bạch cho thị trường tài sản số.
Đến đầu năm 2025, dòng chảy pháp lý bắt đầu chuyển mình. Chỉ thị 05/CT-TTg giao Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan đề xuất khung quản lý tài sản số. Luật Công nghiệp Công nghệ số được Quốc hội thông qua, lần đầu định nghĩa ‘tài sản số’. Không còn là ‘vùng xám’, tài sản số đang dần tiến vào khuôn khổ pháp luật chính thức. Điều này được kỳ vọng sẽ giúp thị trường tài sản số trở nên minh bạch và an toàn hơn cho các nhà đầu tư.
Tuy nhiên, tâm lý ‘đổi đời sau một đêm’ vẫn còn phổ biến trong cộng đồng nhà đầu tư tài sản số. Nhiều người vẫn chạy theo cảm xúc, tin đồn và ‘kèo’ từ các nhóm Telegram, giao dịch chủ yếu qua sàn quốc tế hoặc qua trung gian OTC, không bảo hộ pháp lý, không xác minh, không khung rõ ràng. Theo số liệu từ Triple-A, hơn 17 triệu người Việt sở hữu tài sản mã hóa, đưa Việt Nam vào top 7 toàn cầu với tỷ lệ sở hữu 17% – vượt xa mức trung bình thế giới 6,5%. Đây càng là lý do để thị trường này cần sớm được dẫn dắt theo hướng minh bạch hơn.
Các chuyên gia cho rằng, nếu không có pháp lý, niềm tin vào sàn chỉ còn phụ thuộc vào… lời hứa. Khi có sự cố, người dùng gần như không được bảo vệ. Nếu Việt Nam có khung kiểm soát, thậm chí chỉ cần buộc các sàn phải công khai chính sách bảo hiểm, đã là bước tiến lớn rồi. Tuy nhiên, không phải ai cũng sẽ ‘đầu tư khôn ngoan’ hơn chỉ vì có pháp luật. Hành vi đầu tư thường gắn chặt với tâm lý, mà tâm lý thì không thể thay đổi trong một sớm một chiều.
Một khảo sát năm 2023 cho thấy, gần 40% nhà đầu tư tiền số tại Việt Nam thừa nhận họ đầu tư theo cảm xúc hoặc tin đồn, dù biết rủi ro cao. Để mô hình sàn giao dịch tài sản số được thử nghiệm hiệu quả, việc thiết lập cấu trúc thị trường minh bạch là yêu cầu bắt buộc. Các yêu cầu cụ thể như tài sản phải có nguồn gốc rõ, hợp đồng thông minh cần được kiểm toán, đơn vị phát hành bắt buộc công khai whitepaper và luồng tiền phải được lưu vết.
Tại một diễn đàn kinh tế tháng 6/2025, ông Tô Trần Hòa – Phó Trưởng ban Phát triển thị trường Chứng khoán, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước – đề xuất cơ chế thử nghiệm (sandbox) là cách tiếp cận phù hợp để quản lý những mô hình đổi mới sáng tạo như tài sản mã hóa. Câu hỏi hiện tại không chỉ là ‘Luật có giúp thị trường minh bạch hơn không?’, mà là ‘Nhà đầu tư đã sẵn sàng thay đổi để đi cùng một thị trường lành mạnh hơn chưa?’. Việc định hình khung pháp lý cho tài sản số là một bước ngoặt quan trọng, nhưng việc thực hiện và tuân thủ pháp luật cũng là một thách thức không nhỏ.
