Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa và Luật Tiêu chuẩn, Quy chuẩn kỹ thuật dự kiến có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 sẽ đánh dấu một sự chuyển đổi quan trọng trong mô hình quản lý chất lượng tại Việt Nam. Thay vì tập trung vào quản lý hành chính như trước đây, luật mới sẽ chuyển đổi sang quản trị rủi ro, tạo ra nền tảng pháp lý cho một môi trường thương mại minh bạch và an toàn.
Theo luật sửa đổi, thay vì phân chia sản phẩm thành nhóm 1, nhóm 2 như trước đây, sẽ có sự xác định rõ ràng 3 mức rủi ro: Thấp, trung bình và cao. Mỗi nhóm sẽ có các cơ chế giám sát phù hợp để đảm bảo chất lượng và an toàn cho người tiêu dùng. Đối với hàng hóa có mức rủi ro thấp, doanh nghiệp sẽ được tự chủ công bố tiêu chuẩn áp dụng, giảm bớt gánh nặng hành chính.
Với nhóm hàng hóa có mức rủi ro trung bình, họ sẽ phải tự đánh giá hoặc chứng nhận thông qua tổ chức được công nhận đánh giá hợp quy. Điều này nhằm đảm bảo rằng các sản phẩm này đáp ứng các tiêu chuẩn cần thiết về chất lượng và an toàn.
Đối với nhóm hàng hóa có mức rủi ro cao, quy định sẽ yêu cầu họ phải được đánh giá bởi tổ chức được chỉ định. Điều này giúp đảm bảo chất lượng và an toàn tuyệt đối cho người tiêu dùng, đặc biệt là với các sản phẩm có ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và sự an toàn công cộng.
Ông Hà Minh Hiệp, Chủ tịch Ủy ban Tiêu chuẩn đo lường chất lượng quốc gia, đánh giá cao việc chuyển đổi mô hình quản lý chất lượng theo rủi ro. Ông cho rằng ưu tiên giám sát và hậu kiểm thay cho tiền kiểm sẽ tăng hiệu quả và giảm can thiệp hành chính không cần thiết. Cách tiếp cận này đã được nhiều nước ASEAN và quốc tế áp dụng thành công.
Đặc biệt, với các sản phẩm có rủi ro cao, việc quản lý chặt chẽ và yêu cầu truy xuất nguồn gốc sẽ giúp đảm bảo an toàn và tạo niềm tin cho người tiêu dùng. Luật sửa đổi cũng đặt trọng tâm vào việc ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) để hiện đại hóa công tác quản lý, truy xuất, hậu kiểm và nâng cao hiệu quả thực thi.
Luật cũng xác lập khung pháp lý về hạ tầng chất lượng quốc gia (NQI), một hệ sinh thái bao gồm tiêu chuẩn, đo lường, đánh giá sự phù hợp, kiểm tra và xây dựng chính sách. Nhà nước sẽ đầu tư xây dựng hạ tầng chất lượng quốc gia trên nền tảng công nghệ số và AI, bảo đảm kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa cơ quan kiểm tra chất lượng, hải quan, truy xuất nguồn gốc, phản ánh người tiêu dùng và cảnh báo quốc tế.
Việt Nam cũng sẽ thiết lập Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng, kết nối giữa các bộ, ngành, địa phương, hải quan, các hiệp hội doanh nghiệp và cả người tiêu dùng. Điều này sẽ tạo điều kiện cho việc quản lý và giám sát chất lượng trên toàn quốc.
Để triển khai hiệu quả, việc xây dựng hệ thống giám sát chất lượng cấp quốc gia cũng được yêu cầu triển khai sớm. Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ Lê Xuân Định nhấn mạnh rằng Luật sửa đổi đánh dấu sự đổi mới toàn diện trong tư duy và phương thức quản lý lĩnh vực tiêu chuẩn, đo lường và chất lượng.
Việc triển khai đồng bộ giữa các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp sẽ là chìa khóa để chuyển đổi mô hình quản lý chất lượng từ hành chính sang rủi ro, không chỉ là cải cách trên giấy. Qua đó, Việt Nam kỳ vọng xây dựng một môi trường thương mại minh bạch, an toàn và nâng cao chất lượng sản phẩm, hàng hóa cho người tiêu dùng.
