Ở Cao Bằng, văn hóa tín ngưỡng của người Dao gắn bó mật thiết với những bức tranh thờ linh thiêng, phản ánh thế giới quan và nhân sinh quan độc đáo của cộng đồng dân tộc này. Có thể nói rằng, tranh thờ đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Dao, thể hiện qua việc phân chia thành hai ngành chính: Dao Đỏ và Dao Tiền, cả hai đều coi trọng và giữ gìn truyền thống thờ tranh.
Tranh thờ của người Dao được phân loại thành hai dạng chính: tranh thờ cúng hằng ngày và tranh sử dụng trong nghi lễ. Loại tranh thờ cúng hằng ngày được gọi là Tầu Kháng, thường được treo trên bàn thờ tổ tiên của những gia đình có vai trò trưởng họ. Bức tranh này bao gồm 72 hình, mô tả các vị thần và tổ tiên, trong đó có 5 vị thần cao nhất gồm Nhụn Hùng (Ngọc Hoàng), Sếnh Chiu (Thánh Chủ), Duần Xỉ (Nguyên Thủy Thiên Tôn), Lềnh Pu (Linh Bảo Thiên Tôn) và Tồ Ta (Đạo Đức Thiên Tôn). Người Dao có những quy định nghiêm ngặt về việc thờ cúng, chỉ những gia đình trưởng họ mới được phép treo tranh thờ, trong khi bàn thờ của các gia đình khác chỉ đơn giản là một tấm ván kê cao ở góc phải của gian giữa, không treo tranh.
Bàn thờ của trưởng họ được làm bằng gỗ, thiết kế trông như một ngôi nhà nhỏ với mái và 4 cột kéo dài đến nền nhà, thể hiện sự trang nghiêm và tôn kính. Bên cạnh tranh thờ cúng hằng ngày, tranh thờ còn giữ vai trò quan trọng trong các nghi lễ của người Dao. Nếu thiếu đi tranh thờ, các nghi lễ cấp sắc, cúng giải hạn, đám tang sẽ không thể thực hiện được.
Trong nghi lễ cấp sắc, tranh thờ được treo để chứng tỏ sự hiện diện của các vị thần đến chứng kiến và công nhận nghi lễ. Lễ cấp sắc của người Dao bao gồm các bậc như 3 đèn, 7 đèn, 9 đèn, 12 đèn. Bậc 3 đèn là lễ công nhận trưởng thành cho đàn ông người Dao, trong khi từ bậc 7 đèn trở lên là lễ cấp sắc cho người thụ lễ được công nhận là thầy.
Trong lễ cấp sắc, người Dao sử dụng các bộ tranh Hành Phây, Tồm Toòng, tranh Xiền nghè, Xiền tào. Các bức tranh này được treo theo thứ tự và có ý nghĩa riêng, thể hiện sự phong phú và đa dạng của văn hóa tín ngưỡng người Dao. Tranh thờ được coi là báu vật trong mỗi gia đình người Dao, được cất giữ cẩn thận và chỉ được sử dụng trong những dịp lễ quan trọng.
Với người Dao, bộ tranh thờ như một ‘lá bùa hộ mệnh’ cho gia đình, dòng họ và giúp họ có thể kết nối với thế giới siêu nhiên. Ứng xử của những người thầy cúng và người sở hữu tranh thờ luôn tuân thủ các nguyên tắc phong tục; họ tỉ mỉ, cẩn trọng, thực hiện các kiêng kị theo truyền thống. Tất cả những điều này cho thấy sự tôn kính đặc biệt của người Dao đối với tranh thờ và điều đó cũng thể hiện tính thiêng của tranh thờ trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người Dao.
