Trong bối cảnh xung đột tại Ukraine ngày càng leo thang, các cuộc tập kích bằng UAV tự sát của Nga ngày càng tăng, Ukraine đã tìm ra một vũ khí phòng không hiệu quả để đối phó với mối đe dọa này. Đó là pháo phòng không tự hành Gepard do Đức sản xuất, một phương tiện đã chứng minh khả năng thể hiện ấn tượng trong việc bắn rơi các UAV Shahed của Nga.

Các UAV Shahed, với khả năng mang đầu đạn nặng 90kg và bay hàng nghìn km nhờ hệ thống dẫn đường vệ tinh, đã trở thành một mối đe dọa đáng kể đối với Ukraine. Tuy nhiên, các pháo phòng không tự hành Gepard, với cặp pháo tự động 35mm Oerlikon điều khiển bằng radar, đã chứng minh là một trong những hệ thống phòng thủ hiệu quả nhất chống lại UAV Shahed.

Theo một kỹ sư phòng không Ukraine có biệt danh ‘Alchemist’, các hệ thống pháo 35mm tự động tạo ra những đám mây đạn dày đặc, giúp phá hủy UAV chỉ trong phạm vi vài km. Hàng chục hệ thống Gepard của Ukraine, cùng với một số lượng nhỏ hơn các hệ thống Skynex hiện đại hơn, đã đảm nhiệm lớp phòng thủ tầm trung quan trọng trong các cuộc tập kích bằng UAV Shahed.

Một chiếc Gepard của Đức với 2 khẩu pháo Oerlikon 35mm từng bắn rơi nhiều UAV chỉ với một loạt đạn. Các UAV tấn công Shahed của Nga liên tục nhắm vào các thành phố Ukraine, và đánh chặn loại UAV chạy bằng động cơ cánh quạt này là ‘ưu tiên cao nhất’ ở Kiev.

Kể từ khi Nga phóng chiếc Shahed đầu tiên vào Ukraine gần 3 năm trước, họ đã triển khai hàng chục nghìn UAV tự sát, khoảng 29.000 chiếc tính đến nay. Một chiếc Shahed có thể có giá từ 50.000 đến 150.000 USD.

Tần suất các cuộc tấn công bằng UAV đang tăng nhanh cả về quy mô. Nga chấp nhận mất nhiều UAV Shahed, khoảng 75% bị chặn, vì các đợt tấn công dồn dập được thiết kế để bào mòn hệ thống phòng không.

Nếu lực lượng Ukraine phải dùng tên lửa đất đối không cho mỗi UAV Shahed, kho tên lửa của họ có thể cạn trong vài tuần hoặc vài tháng. Tập đoàn Lockheed Martin của Mỹ chỉ sản xuất khoảng 600 quả tên lửa Patriot mỗi năm, loại tên lửa trị giá hàng triệu USD.

Các loại tên lửa phòng không nhỏ hơn thì rẻ hơn, nhưng cũng vẫn đắt. Ngược lại, khoảng 80 hệ thống Gepard cùng một số Cheetah mà Mỹ gửi sang Ukraine là vũ khí giá rẻ. Đây là phương tiện cũ, đã qua sử dụng, đơn giản và đáng tin cậy so với tiêu chuẩn hiện đại.

Chi phí vận hành Gepard chủ yếu nằm ở giá đạn pháo 35mm. Sau khi gửi toàn bộ kho đạn thời Chiến tranh Lạnh cho Ukraine vào năm 2023, Đức đã trả cho Rheinmetall 181 triệu USD để tái khởi động dây chuyền sản xuất và chế tạo thêm 300.000 viên đạn mới nặng 1,5kg.

Với kíp chiến đấu Gepard, chi phí bắn rơi một UAV Shahed chỉ vào khoảng vài nghìn USD. Chính nhờ sự tiết kiệm và độ chính xác đó mà Gepard đang giữ vai trò tuyến đầu trong chiến dịch phòng thủ của Ukraine trước UAV Shahed.

Trong cuộc xung đột với Ukraine, Nga đã trải qua một sự chuyển đổi đáng kể trong chiến lược sử dụng máy bay không người lái (UAV). Ban đầu, họ chủ yếu dựa vào UAV Shahed do Iran sản xuất, nhưng sau đó đã tự phát triển phiên bản cải tiến Geran với nhiều tính năng nguy hiểm hơn. Quá trình cải tiến UAV của Nga bắt đầu từ năm 2022, khi Moscow triển khai UAV Shahed-131 và Shahed-136 do Iran sản xuất để tấn công các mục tiêu ở Ukraine.

Tuy nhiên, đến năm 2023, Nga đã chuyển sang sản xuất các phiên bản UAV cải tiến của mình là Geran-1 và Geran-2, với hình dáng tương tự như UAV của Iran. UAV Geran có khả năng bay xa khoảng 2.500km và đạt tốc độ 180 km/h. Các chuyên gia cho rằng, Nga đã thực hiện nhiều cải tiến để tăng cường sức hủy diệt của các UAV, bao gồm nâng cấp hệ thống dẫn đường và tăng sức công phá của đầu đạn.

Một trong những nâng cấp quan trọng của UAV Geran là hệ thống dẫn đường. Các phiên bản UAV đầu tiên sử dụng ăng-ten mẫu thu có kiểm soát (CRPA) 4 phần tử kết hợp với hệ thống định vị toàn cầu bằng vệ tinh (GNSS). Tuy nhiên, khi năng lực tác chiến điện tử của Ukraine trở nên hiệu quả hơn, Nga đã trang bị cho các mẫu UAV mới ăng-ten CRPA 8 hoặc 16 phần tử kết hợp hệ thống Kometa.

Nga cũng đã trang bị cho các phiên bản mới hơn của UAV Geran bộ phát vô tuyến để điều khiển từ xa hoặc các modem 3G/LTE kết nối với mạng di động địa phương, tăng khả năng dự phòng dẫn đường và cho phép truyền dữ liệu đo từ xa và qua video. Bên cạnh những cải tiến về UAV tấn công, Nga còn đẩy mạnh việc sử dụng UAV mồi nhử.

Vào năm 2024, Moscow bắt đầu áp dụng rộng rãi chiến thuật mới nhằm áp đảo hệ thống phòng không Ukraine bằng cách phóng các UAV mồi nhử tầm xa như Parodya và Gerbera. Các UAV mồi nhử có giá khoảng 10.000 USD/chiếc, rẻ hơn UAV Geran tới 10 lần. Chúng thường được chế tạo từ nhựa và gỗ dán giá rẻ cũng như nặng chưa đến 20kg. Tầm hoạt động của UAV mồi nhử cũng ngắn hơn, vào khoảng 600km.

Chuyên gia Jacob Parakilas tại tổ chức RAND châu Âu ở Cambridge nhận định, Gerbera là UAV mồi nhử hiệu quả nhờ chi phí rẻ, thiết kế đơn giản, nhưng lại bay theo các tuyến đường tương tự cũng như tạo ra những tín hiệu điện tử và radar tương tự như một UAV tấn công.

Tuy nhiên, mối đe dọa từ UAV Nga đối với Ukraine có thể sớm gia tăng, khi Moscow tăng cường sản xuất tại các trung tâm chính ở Yelabuga và Izhevsk. Nga đang cho xuất xưởng hơn 5.000 UAV tầm xa mỗi tháng, bao gồm UAV tấn công kiểu Shahed và UAV mồi nhử.

Tờ Forbes trích dẫn thông tin tình báo quân sự của Ukraine cho hay, tính đến tháng 5, sản lượng của Nga vào khoảng 2.700 UAV tấn công Geran và 2.500 UAV mồi nhử Gerbera mỗi tháng. Các con số này đánh dấu mức tăng gần gấp 5 lần kể từ mùa hè năm 2024.

Theo báo cáo hồi tháng 2 của Cơ quan tình báo quân sự Ukraine, Nga đã và đang phát triển mẫu UAV Geran 3 có tốc độ bay nhanh hơn nhờ thay thế động cơ piston bằng động cơ phản lực. Chuyên gia quân sự Parakilas cho rằng, UAV Geran 3 cũng có thể được nâng cấp hệ thống điện tử bền bỉ hơn và liên kết dữ liệu hai chiều, từ đó cho phép người vận hành phản ứng theo thời gian thực và tấn công các mục tiêu di động.

Tuy nhiên, ông Parakilas nhấn mạnh, những bước nâng cấp như trên sẽ gây tốn kém. Đồng quan điểm, nhà phân tích quốc phòng David Sharp tại Israel cho hay, ứng dụng nhiều cải tiến sẽ khiến chi phí sản xuất UAV trở nên đắt đỏ hơn và từ đó ảnh hưởng đến việc sản xuất hàng loạt.

Chính phủ Mỹ mới đây đã phê duyệt một gói vũ khí trị giá 322 triệu USD dành cho Ukraina, bao gồm các phương tiện chiến đấu bọc thép và hệ thống tên lửa đất đối không. Gói viện trợ này được đưa ra trong bối cảnh Ukraina đang nỗ lực đẩy lùi các cuộc tấn công từ Nga.

Thông tin từ Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết, khoản 150 triệu USD sẽ được sử dụng để cung cấp, bảo dưỡng, sửa chữa và đại tu các phương tiện bọc thép của Mỹ mà Ukraina sở hữu. Đồng thời, 172 triệu USD sẽ được sử dụng để mua sắm các hệ thống tên lửa đất đối không. Mục đích của gói viện trợ này là tăng cường khả năng phòng không và cung cấp các phương tiện chiến đấu cho Kiev.

Đáng chú ý, động thái này diễn ra trong bối cảnh Tổng thống Donald Trump đang thúc đẩy sáng kiến Mỹ cam kết tăng cường cung cấp vũ khí cho Ukraina, nhưng các đồng minh châu Âu sẽ là bên chịu trách nhiệm chi trả. Tuy nhiên, một số nước châu Âu như Pháp, Italy và Cộng hòa Czech đã quyết định đứng ngoài cuộc do tình hình tài chính không phù hợp.

Hiện chưa rõ khoản vũ khí 322 triệu USD mà Bộ Ngoại giao Mỹ mới phê duyệt sẽ được thanh toán theo cách nào. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng, viễn cảnh để chính phủ Kiev tự thanh toán khoản vũ khí Mỹ mới phê duyệt khó có thể diễn ra, bởi Ukraina vốn đang phải đối mặt với nhiều vấn đề liên quan đến tình hình kinh tế – xã hội trong nước.

Tình hình kinh tế Ukraina đang gặp nhiều khó khăn, với tỉ lệ nghèo đói đã chạm ngưỡng 37% kể từ khi cuộc xung đột với Nga bùng phát vào năm 2022. Kinh tế Ukraina từ năm 2014 cho đến trước khi xung đột liên tục được ghi nhận tăng trưởng, nhưng chưa có giải pháp cụ thể cho tình trạng này.

Ukraina cũng đang phải đối mặt với khủng hoảng thiếu người lao động. Tình trạng này sẽ thêm nghiêm trọng nếu những cảnh báo hồi tháng 4 của nghị sĩ Ukraina, bà Nina Yuzhanina xảy ra. Bà Yuzhanina cho hay, ít nhất một nửa số người Ukraina đang sinh sống tại các nước phương Tây có thể sẽ không muốn quay trở lại quê hương và nguyên nhân là do bộ máy chính quyền bất ổn, các mối lo ngại về an ninh, cũng như sự thiếu chắc chắn trong các gói viện trợ quân sự từ phương Tây dành cho Ukraina.

Dân số Ukraina đã giảm đáng kể trong những năm qua, từ gần 52 triệu người vào năm 1991 xuống còn 31,1 triệu vào năm 2024. Điều này cho thấy, nếu Ukraina phải tự chi trả cho hàng trăm triệu USD vũ khí của Mỹ, gánh nặng tài chính sẽ là vô cùng lớn, tiềm ẩn nguy cơ làm trầm trọng thêm tình hình kinh tế – xã hội vốn đã rất khó khăn, đồng thời gây áp lực nặng nề lên nguồn nhân lực đang thiếu hụt và khiến viễn cảnh phục hồi đất nước càng trở nên xa vời.