Một công ty khởi nghiệp tại California đang lên kế hoạch tạo ra vàng từ thủy ngân bằng công nghệ phản ứng tổng hợp hạt nhân. Ý tưởng này đã thu hút sự chú ý của nhiều người, mặc dù việc sản xuất vàng bằng phương pháp này vẫn còn là một thách thức lớn.

Các nhà khoa học đã chứng minh khả năng biến đổi một nguyên tố này thành nguyên tố khác thông qua các thiết bị như máy gia tốc và máy va chạm hạt nhân. Tuy nhiên, việc sản xuất vàng bằng phương pháp này có chi phí rất lớn và lượng vàng thu được lại cực kỳ ít ỏi.

Công ty Marathon Fusion ở California đang phát triển một ý tưởng mới để biến thủy ngân thành vàng. Họ sử dụng lò phản ứng tổng hợp hạt nhân để tạo ra các hạt neutron, làm cho một loại thủy ngân biến đổi thành ‘thủy ngân-197’, và sau đó tự phân rã thành ‘vàng-197’ – một dạng vàng bền vững.

Theo ước tính của các nhà sáng lập công ty, một gigawatt điện nhiệt hạch có thể tạo ra đến 5.000 kg vàng/năm, tương đương với lượng vàng trị giá 550 triệu USD/năm trên mỗi GW năng lượng nhiệt hạch. Tuy nhiên, để quá trình này thành công, điều quan trọng nhất là phải có đủ năng lượng từ các hạt neutron để khởi động chuỗi biến đổi của thủy ngân.

Nếu làm được vậy, đây thực sự là một ý tưởng rất hứa hẹn. Nhưng liệu việc này có mang lại lợi nhuận lớn hay không lại là chuyện khác. Bởi để tạo ra đủ vàng, cần một lượng neutron rất lớn. Để biến đổi thủy ngân thành vàng, chúng ta cần những hạt neutron có năng lượng rất cao, cụ thể là trên 6 triệu volt.

Marathon Fusion đã dùng một mô hình máy tính để mô phỏng lại cách phản ứng hạt nhân diễn ra và những gì sẽ xảy ra sau đó. Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất của phương pháp này là mô hình máy tính đó cần được kiểm tra với một lò phản ứng hạt nhân thực tế để xác nhận độ chính xác.

Các nhà khoa học còn phải đối mặt với nhiều thử thách lớn để biến lò phản ứng tổng hợp hạt nhân thành hiện thực và đưa vào sử dụng rộng rãi. Ngay cả những dự án tiên tiến nhất, như JET ở Anh, cũng chỉ mới tạo ra được một lượng năng lượng rất nhỏ.

Dù vậy, các nhà nghiên cứu tại Anh đã tìm ra một cách mới để làm giảm kích thước của lò phản ứng. Họ làm điều này bằng cách thay đổi phương pháp xử lý khí thải nóng (gọi là plasma). Một mẫu thử nghiệm của lò phản ứng tổng hợp kiểu mới này, có tên là STEP, được kỳ vọng sẽ hoàn thành vào năm 2040.

Về mặt lý thuyết, việc tạo ra vàng từ thủy ngân trong lò phản ứng tổng hợp là điều hoàn toàn có thể. Tuy nhiên, cho đến khi những lò phản ứng này được xây dựng và đi vào hoạt động thực tế, những gì công ty Marathon Fusion đang nghiên cứu vẫn chỉ là dự đoán và chưa được kiểm chứng.

Hơn nữa, vàng được sản xuất bằng phương pháp này ban đầu sẽ bị nhiễm phóng xạ. Điều này có nghĩa là nó sẽ được xem là chất thải phóng xạ và cần được xử lý cẩn thận trong một thời gian dài sau khi tạo ra.

Dù việc xử lý vàng phóng xạ thành vàng nguyên chất là một thách thức lớn, nhưng điều này có thể sẽ không làm nản lòng các nhà đầu tư dài hạn. Hiện tại, ý tưởng này vẫn là một đề xuất đầy hứa hẹn trên giấy tờ.

Thực trạng kinh doanh vàng tại các doanh nghiệp tư nhân hiện nay đang tồn tại nhiều lỗ hổng trong quản lý. Việc không ghi nhận thông tin số sê-ri hay danh tính người mua vẫn diễn ra phổ biến tại nhiều doanh nghiệp kinh doanh vàng. Điều này gây ra khó khăn cho cơ quan chức năng trong việc kiểm tra, giám sát và xác minh nguồn gốc vàng hoặc dòng tiền trong các giao dịch có dấu hiệu bất thường.

Gần đây, Bộ Công an đã đề xuất Ngân hàng Nhà nước (NHNN) bổ sung quy định bắt buộc ghi nhận thông tin số sê-ri vàng miếng trên chứng từ giao dịch. Đây là một giải pháp quan trọng nhằm tăng cường minh bạch và kiểm soát hoạt động kinh doanh vàng. Theo bà Nguyễn Thị Phượng, nguyên Phó Tổng Giám đốc Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (Agribank), từ ngày 30-6-2024, NHNN đã cho phép 4 ngân hàng thương mại lớn cùng Công ty Vàng bạc – Đá quý Sài Gòn (SJC) tham gia trực tiếp thị trường bán lẻ vàng. Các giao dịch mua bán tại đây đều được lưu trữ đầy đủ thông tin, từ số sê-ri vàng miếng đến căn cước công dân (CCCD) của người mua. Điều này giúp cơ quan quản lý dễ dàng truy vết khi cần thiết.

Tuy nhiên, việc này chỉ được thực hiện tại các ngân hàng lớn và đơn vị do NHNN chỉ định. Để thị trường trở nên minh bạch hơn, bà Phượng đồng tình với đề xuất của Bộ Công an về việc bổ sung quy định bắt buộc ghi nhận số sê-ri vàng miếng trên hóa đơn và chứng từ giao dịch. Số sê-ri, đặc biệt đối với vàng SJC, cần được coi là một dạng ‘mã định danh’ gắn liền với thông tin cá nhân của người mua.

Một giải pháp dài hạn được bà Phượng đề xuất là triển khai mô hình ‘tài khoản vàng’, tương tự tài khoản chứng khoán, tại các ngân hàng và doanh nghiệp kinh doanh vàng. Giao dịch vàng sẽ được thực hiện thông qua một sàn giao dịch có kết nối trực tiếp với NHNN, trong đó mọi thông tin đều được số hóa và lưu trữ tập trung. Khi cần tra cứu, cơ quan chức năng chỉ cần truy cập theo CCCD khách hàng để nắm rõ lịch sử giao dịch, số sê-ri, thời điểm và giá trị từng lần mua bán.

Ông Trần Hữu Đang, Tổng Giám đốc Công ty CP Vàng bạc – Đá quý châu Á (AJC), cho rằng mô hình tài khoản vàng không chỉ giúp NHNN kiểm soát cung cầu thị trường một cách minh bạch mà còn tạo nền tảng để can thiệp, điều tiết kịp thời khi xảy ra biến động bất thường. Đây cũng là bước đi tất yếu nhằm hiện đại hóa hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam, phù hợp với xu thế phát triển của các thị trường tài chính tiên tiến trên thế giới.